Deel 3 alweer in mijn serie over filters, waarin ik, in mijn zoektocht naar een geschikt filtersysteem jullie probeer te laten meeprofiteren van de door mij opgedane kennis.
Deel 1 vind je hier
Deel 2 vind je hier

Over grijs- en grijsverloopfilters:

Deze keer zijn de grijs(verloop) filters aan de beurt. Om te beginnen, wat zijn grijsfilters eigenlijk? Grijsfilters zijn, zoals de naam misschien al doet vermoeden, grijsgekleurde filters die een bepaalde hoeveelheid licht tegenhouden. Eigenlijk kun je dit het beste zien als een ‘zonnebril’ die je voor je objectief houd.
In een ideale situatie is het filter ‘neutraal’ gekleurd, en houd het iedere kleur evenveel tegen, waardoor er geen kleurzweem ontstaat. Op grijsfilters is dan ook meestal de term ND te vinden, dit staat voor Neutral Density, ofwel neutrale dichtheid, wat wil zeggen dat het licht gelijkmatig word tegengehouden.

Een grijsverloopfilter is een filter wat deels volledig lichtdoorlatend is, en deels grijs. Grijsverloopfilters zijn te koop als hard of zacht/soft filters, dit houd in dat de scheiding tussen het lichte en donkere deel ofwel hard is, ofwel langzaam verloopt. Daarnaast zijn er ook nog ‘reverse soft’ (omgekeerd zacht) filters te koop, hier is de scheiding tussen licht en donker hard, en word het donkere deel van het filter naar boven toe lichter. Hoe hard of zacht de scheiding is tussen het lichte en donkere deel van het filter is afhankelijk van de fabrikant. Er zijn ook fabrikanten die een ‘extra hard’ of ‘extra zacht’ verloopfilter verkopen, met weer net andere eigenschappen als de normale harde en zachte filters.
Er zijn ook nog speciale uitvoeringen van verloopfilters te krijgen met bijvoorbeeld een grijze streep of spot op een verder blank filter.

Als het over grijsfilters gaat zijn er nogal wat verschillende manieren om aan te geven hoe sterk het filter is. Dit kan soms verwarrend zijn, daarom heb ik de meest voorkomende schrijfwijzen hieronder in een tabel gezet, net als 3 rekenvoorbeelden wat de sluitertijd doet bij een bepaalde sterkte filter. In deze rekenvoorbeelden is 'Sluiter basis' de sluitertijd als je geen grijsfilter toe zou passen

Als extra voorbeeld kan een 10-stops filter (ook wel big stopper genoemd, omdat hij zoveel licht tegenhoud) worden verkocht als: ND1024, ND3.0 en 10-stop filter.

De bovenstaande tabel geld ook voor grijsverloopfilters, met uitzondering van de sluitertijden. Grijsverloopfilters worden vooral gebruikt om ervoor te zorgen dat alle delen van de foto gelijk belicht kunnen worden. In de praktijk betekent dit dat de grijsverloopfilters de lucht donkerder maken. Hier komt ook gelijk het verschil tussen harde en zachte filters om de hoek kijken, want wanneer gebruik je nu een hard, en wanneer een zacht filter? Als basisregel kan je aanhouden dat als de horizon strak is (bijvoorbeeld de zee) je een hard filter gebruikt, en als er bijvoorbeeld bomen aan de horizon staan dat je een zacht filter gebruikt. Bij een zonsondergang waar het bovenste deel van de lucht al donker is werkt een reversed soft filter weer heel goed.

Uitvoeringsvormen:

Grijs(verloop)filters zijn als schroef- en schuiffilters te vinden. Bij neutrale grijsfilters maakt de uitvoering in principe niet uit, het is immers een volledig grijs filter. Bij verloopfilters adviseer ik schuiffilters, omdat je hiermee zelf kunt bepalen waar het filter begint. Bij schroeffilters is dit niet in te stellen, en moet de horizon dan altijd op dezelfde plek in beeld gebracht worden. (Vaak is dit dan het midden)

Wanneer gebruik je dit filter?

Het neutrale grijsfilter word vooral gebruikt om lange(re) sluitertijden te halen, om (bijvoorbeeld) beweging in water of wolken weer te geven.
Grijsverloopfilters kunnen worden toegepast om de lucht donkerder te maken (de lucht is immers vaak veel lichter als hetgeen wat verder in beeld word gebracht). Door de lucht donkerder te maken is het totaalbeeld beter in balans voor de camera, waardoor (bij goed gebruik) je voorkomt dat de foto zowel uitgebeten wit als dichtgelopen zwart bevat.

Variabel grijsfilter

Naast normale grijsfilters bestaan er ook variabele grijsfilters. Een variabel grijsfilter is een schroeffilter die eigenlijk bestaat uit 2 polarisatiefilters. Omdat een polarisatiefilter slechts licht in 1 richting doorlaat kan de totale hoeveelheid doorgelaten licht worden geregeld door de twee filters ten opzichte van elkaar te laten draaien. Om dit te doen is 1 van de filters aan een draairing vastgemaakt, zodat de filters ook ten opzichte van elkaar kunnen draaien.
Door aan de filterring te draaien word er meer of minder licht doorgelaten, waardoor de sluitertijd toe- of afneemt. Op het moment dat de draairing te ver word doorgedraaid neemt de lichtdoorlatendheid van het filter op bepaalde plekken weer toe, waardoor een donker kruis in beeld kan verschijnen.

Kwaliteit

Grijs(verloop)filters zijn ook weer in vele prijsklassen te krijgen. Naast het mogelijke verlies van scherpte (waar ik in deel 2 over heb geschreven) is er bij grijsfilters nog een risico, namelijk kleurzweem. Als een grijsfilter niet alle kleuren even sterk tegenhoud zal er een kleurzweem te zien zijn op de uiteindelijke foto. Bij een volledig grijsfilter hoeft dit geen groot probleem te zijn, de witbalans is immers eenvoudig in de nabewerking te herstellen. Als het filter een extreme kleurzweem veroorzaakt kan het zijn dat dit niet meer te herstellen is, omdat de informatie van bepaalde kleuren verloren is gegaan.
Kleurzweem is een groter probleem bij grijsverloopfilters, omdat deze dan enkel in een deel van de foto optreed.
Bij de allerlaagste kwaliteit filters kan het zelfs voorkomen dat het filter niet op alle plekken even veel lichtdemping heeft, waardoor lichte vlekken of kleurvlekken kunnen ontstaan. Dit is slechts met heel veel moeite nog enigzins te herstellen in de nabewerking, maar dan schiet je het doel van filtergebruik volledig voorbij.

Conclusie – wel of geen grijs(verloop)filters:

Over het algemeen kan je grijsfilters gebruiken om een langere sluitertijd te verkrijgen, bijvoorbeeld om bewegende wolken in beeld te krijgen, of om water een melkachtig effect te geven. Deze filters hebben daarom een specifiek doel, wat niet in nabewerking te bereiken is. Wil je dit effect zul je een filter moeten toepassen.
Grijsverloopfilters hebben vooral als doel om een foto in zijn geheel correct te belichten, om de hoeveelheid nabewerking te beperken. Persoonlijk denk ik dat dit gebruik is voorbehouden aan de serieuze hobbyist of professional. Hetzelfde effect is immers te verkrijgen door een softwarematig filter, of door meerdere belichtingen te maken, en deze later samen te voegen. Wat ik een groot voordeel vind van filtergebruik is dat je bij het maken van de foto veel bewuster bezig bent met de compositie en belichting.

Dank voor de informatie Alchemist. Gr. Harry

Weer een hele mooie bijdrage!

Goed werk, ik ga het 's op m'n gemakje doorlezen!

Dank voor de reacties heren