De meeste fotografen maken vroeg of laat actiefoto’s, maar hoe doe je dat nu eigenlijk? Met welke instellingen vergroot je de kans op een mooie actiefoto als de “sportinstelling” (het figuurtje van het rennende mannetje) niet op je camera zit? Maar ook: wat doet die sportinstelling op je camera nu eigenlijk?
Dit artikel gaat dus over actiefotografie. Het maakt hierbij niets uit of het nu een sportactie is, spelende kinderen of dat het een dier in actie betreft. In dit artikel vind je de tips en de instellingen die belangrijk zijn bij actiefotografie.
Om succesvol actiefoto’s te kunnen maken heb je kennis nodig van je camera, de techniek en helpt het als je veel praktijkervaring hebt. In dit artikel worden de volgende zaken behandeld
1. Je apparatuur. De camera, de lenzen en het scherpstellen
2. De belichtingstijd en beweging in je beeld? Leer pannen! (meetrekken)
3. Het diafragma en de iso-waarde
4. Het aantal AF punten, de autofocus stand, de focus tracking en de meetmethode
5. Ervaring -> Anticipeer! + de laatste tips
6. Tot slot
1. Je apparatuurLaat ik maar gelijk met de deur in huis vallen: sommige apparatuur is meer geschikt voor actiefotografie en sommige apparatuur is minder geschikt. Misschien een eye opener voor je, misschien ook niet. Betekent dit dat als je over de minder geschikte apparatuur beschikt geen actiefoto’s kunt maken? Nee, maar de kans dat je succesvol bent is gewoon wat kleiner. Hoe dan ook: de aanhouder wint. Het helpt wanneer je wat meer ervaring hebt en daarnaast moet je gewoon ook op het juiste moment net dat beetje geluk hebben.
Laten we beginnen bij de camera. Welke camera is nu meer en welke camera is nu minder geschikt?
Camera’s die meer geschikt zijn voor actiefotografie zijn in staat om veel beelden per seconde te maken. Wat is nu veel? De huidige topmodellen (2013) zijn in staat om in burst mode 12 beelden per seconde te maken en dat nog eens over een langere periode (zo’n 20 seconde) met foto’s in de hoogste resolutie. Het mag duidelijk zijn dat niet elke camera dit kan. Zo zijn er ook camera’s die in burst mode 7 beelden per seconde kunnen maken, maar er zijn ook camera’s die er 2-3 beelden per seconde kunnen maken en er zijn zelfs camera's waar de burst mode helemaal niet op zit. Denk in het laatste geval aan de compact camera's en als die er toch op zit, dan ben je vaak slechts in staat om er 2 foto's achterelkaar mee te maken.
De meeste camera's kunnen een burst mode ook niet 20 seconden aan een stuk door volhouden. Vaak stopt de camera na 2-3 seconden. Dit laatste is niet zo vreselijk belangrijk, omdat een actie vaak minder dan 1 seconde lang is... Dus, stel dat een actie 1 seconde duurt: in die ene seconde ben je met je camera in staat om 1, 2, 3, 6, 7 of 12 beelden te maken. Het spreekt voor zich dat de kans dat er tussen 12 foto’s het “juiste” moment zit groter is dan wanneer je er slechts 2 foto’s hebt kunnen maken. Als je ook nog eens zeker weet dat je camera die burst mode 20 seconden kan volhouden, kun je ook al eerder starten met het maken van "De foto" (de aanloop, de eindsprint, ...). Je weet immers van te voren niet precies wanneer Het Grote Moment gaat vallen. Als je ook nog eens een lens er op hebt zitten die snel scherpstelt, dan zullen in de burstmode veel foto's scherp zijn.
Een DSLR heeft 1 groot voordeel boven een compact camera: een DSLR heeft nagenoeg geen sluiter-vertraging. Daar waar een compact camera nog altijd "enige tijd" nodig heeft om na het moment van het indrukken van de ontspanknop tot het maken van de foto over te gaan, heeft een DSLR deze sluitervertragingstijd nauwelijks, maar.... ook met een compact camera kun je wel degelijk mooie actiefoto's maken.
Bij een Nikon camera kun je kiezen voor een single shot opname, een continue low burst mode of een continue high burst mode. Ik opteer bij actiefotografie voor de continue high optie. Veel foto's per seconde dus.
Waar is het aantal beelden per seconde dat een camera kan maken nu van afhankelijk?
- De sluiter en processor in je camera (inclusief de software die door je fabrikant geschreven is).
- De grootte van het interne geheugen van je camera.
- De schrijfsnelheid van je geheugenkaart.
- Het formaat van de te maken foto’s (de grootte van het fotobestand).
- De scherpstelmotor: wel of geen auto focus.
Aan de sluiter, de processor (+ software) en de grootte van het interne geheugen kun je niks veranderen. Als je een betere sluiter, een andere processor of meer geheugen wilt hebben, zul je simpelweg een andere camera moeten kopen die meer geschikt is voor actiefotografie. Waaraan herken je een DSLR die meer geschikt is voor actiefotografie? Juist, aan het maximum aantal beelden die je er per seconde mee kunt maken. Een Nikon D700, D800 of een Canon 5D Mark I/II/III zijn bijvoorbeeld schitterende camera's, maar zijn meer geschikt voor portretfotografie dan voor actiefotografie. Dit wil dus helemaal niet zeggen dat je er geen mooie actiefoto mee kunt maken. Integendeel! Ik heb hele mooie actiefoto's gezien die gemaakt zijn met deze camera's. Maar terug naar de les: een camera die meer geschikt is voor actiefotografie is te "herkennen" aan een groot aantal beelden die de camera per seconde kan maken.
Gelukkig zijn er, als je kijkt naar de techniek, nog wel zaken die je wel zelf kunt beïnvloeden, zoals de schrijfsnelheid van je geheugenkaart en het formaat van je te maken foto’s.
Wat gebeurt er als je op de ontspanknop drukt van je camera? Na de "verplichte formaliteiten" als lichtmeting e.d. zal de foto door de camera worden gemaakt. Op een gegeven moment zal de sluiter de sensor na die verplichte formaliteiten vrijgeven, waardoor het beeld wat zichtbaar is in je zoeker via de lens op de sensor terecht komt. Nadat de sluiter zich weer sluit, zal de camera razendsnel de informatie van de sensor verplaatsen naar het interne geheugen. Vervolgens gaat de processor in de camera het fotobestand verplaatsen van dit interne geheugen naar je geheugenkaartje.
Waar hebben we nu invloed op dit proces?
Het formaat van de foto’s die je gaat maken (de grootte van het fotobestand) heeft dus invloed op de performance van je camera. Als je grote fotobestanden gaat maken, zal het interne geheugen eerder vol zitten. De camera zal vervolgens tijd moeten besteden aan het leeg maken van dit interne geheugen (door de foto’s naar de geheugenkaart te schrijven) voordat de camera weer nieuwe foto’s kan gaan maken. Dus: als je geen RAW nodig hebt, schakel dan over op JPEG en als je niet het grote formaat JPEG nodig heb, neem dan een kleiner formaat. Kleinere bestanden hebben het voordeel dat:
- de camera de burst-mode langer kan volhouden doordat het interne geheugen minder snel vol loopt
- het interne geheugen eerder zal worden vrijgegeven voor het maken van weer een nieuw foto
Het nadeel van kleinere JPEG bestanden is dat de kwaliteit dus minder is. Een ander nadeel van JPEG is dat de data een bewerking moet ondergaan, iets wat bij RAW niet nodig is. Deze bewerking (om van RAW een JPEG te maken) kost ook processing capaciteit van je camera.
Een camera die voorzien is van een snelle geheugenkaart kan sneller de data van het interne geheugen naar de geheugenkaart schrijven dan een camera die voorzien is van een langzame geheugenkaart. Let er wel op dat het geen zin heeft om een snellere geheugenkaart te kopen dan de maximale schrijfsnelheid van je camera. Zoek op het internet naar de voor jou optimale geheugenkaart. In de manual vind je de maximale overdrachtsnelheid van je camera en als het daar niet in staat, dan kun je dit vast en zeker op het internet vinden.
Als je een klein geheugenkaartje hebt (weinig GB's), loop je kans dat deze op een gegeven moment vol zit. Het wisselen van en vol geheugenkaartje in een leeg geheugenkaartje kost tijd. Aan de andere kant: een geheugenkaartje kan stuk gaan. Zorg er in ieder geval voor dat je niet met een bijna-vol geheugenkaartje naar een actieshoot gaat. Een actie komt maar 1 keer en voorbij is ook echt voorbij...
Tot slot zijn sommige camera’s voorzien van een scherpstelmotor. Zo’n scherpstelmotor kan ook in de lens zitten. Als er een scherpstelmotor in de lens zit, zal de scherpstelmotor van de body niks meer doen.
Met name sommige oudere lenzen hebben geen scherpstelmotor. In dat geval moet je body over een scherpstelmotor beschikken om automatisch scherp te kunnen stellen. Handmatig scherpstellen bij actiefotografie is iets wat ik nog niet onder de knie heb (en ik vraag me af of ik het ooit onder de knie ga krijgen). Voor mij is automatisch scherpstellen een must!
De lenzen
Er zijn
snelle lenzen en
langzame lenzen. Onder een snelle lens versta ik in dit geval niet een lichtgevoelige lens, maar een lens die in staat is om snel scherp te stellen en daardoor meer geschikt is voor actiefotografie. Uiteraard verdient een snelle lens de voorkeur. Een voorbeeld van een langzame lens is bijvoorbeeld een macrolens. Met een macrolens kun je vaak erg mooie (scherpe) foto's maken. Een macrolens heeft alleen heel veel tijd nodig om scherp te stellen, tijd die er vaak niet is, waardoor je veel actiemomenten zult missen.
Een
lichtgevoelige lens heeft het voordeel dat er ten opzichte van een minder lichtgevoelige lens meer licht binnenkomt om scherp te stellen. Hoe eerder een lens heeft scherpgesteld, hoe sneller de foto kan worden gemaakt. Met een lichtgevoelige lens ben je ook in staat om nog lang door te fotograferen. Flitsen (zie later) is vaak geen optie.
De duurste sport-zoomlenzen zijn dan ook lenzen die snel scherpstellen en die ook nog eens lichtgevoelig zijn. Populaire zoomlenzen onder professionals zijn dan ook de f/2.8 lenzen. Je ziet professionals ook vaak met prime telelenzen hun foto's maken. Populaire prime telelenzen voor sportfotografie zijn de 200mm en 300mm telelenzen.
Sommige lenzen kennen beeldstabilisatie. Een handig hulpmiddel om toch nog net die onbewogen foto te kunnen maken.
2. De belichtingstijd en beweging in je beeld? Leer pannen!In de meeste gevallen zijn actiefoto’s bevroren momenten, maar soms zit er ook beweging in de foto. Om een onbewogen foto te maken moet worden gewerkt met snelle sluitertijden. Hoe snel? Dat is afhankelijk van een aantal factoren, zoals:
- het onderwerp wat wordt gefotografeerd. Een raceauto is immers sneller dan een voetballer of een rennende hond.
- je positie ten opzichte van de beweging. Als je loodrecht op de beweging staat, zul je een snellere sluitertijd moeten gebruiken dan wanneer het onderwerp naar je toe komt
- de bewegelijkheid van je onderwerp. Een honkballer in actie zal een snellere beweging laten zien dan een biljarter
Experimenteer met de sluitertijd. Een sluitertijd van 1/320s bevriest al veel onderwerpen, maar soms is 1/1000s nog zelfs te weinig.
Bij sommige camera’s kun je de minimale sluitertijd definiëren in combinatie met een auto-iso instelling. Handig als dit in het menu van je camera zit, want hierdoor hoef je je niet meer druk te maken over de sluitertijd.
Als je bewust beweging in je foto wilt hebben, dan zul je een lagere sluitertijd moeten instellen. Afhankelijk van je onderwerp heb je al bij 1/60s of 1/200s de juiste beweging te pakken. Een panklaar recept hiervoor is niet te geven. Het is dus een kwestie experimenteren en van eigen smaak.
Een speciaal onderdeel van beweging in de foto is het “pannen”. Door het meebewegen/meetrekken van de camera met het onderwerp in combinatie met een relatief langzame sluitertijd creëer je een beeld waarbij het onderwerp scherp in de foto komt en de achtergrond bewogen in beeld komt. Belangrijk bij het pannen is dat je de camera alleen in de richting van het onderwerp beweegt, dus bijvoorbeeld horizontaal bij een auto en wellicht schuin of verticaal bij een duikende roofvogel. Experimenteer met de sluitertijd tot je het mooiste resultaat hebt gevonden voor jouw onderwerp. Je kunt beginnen met 1/60s of 1/125s.
Het is bij het pannen belangrijk dat de meetrekkende beweging van de camera in een vloeiende beweging gebeurt. Als je een foto gaat pannen, start dan eerst met het meetrekken, druk vervolgens de ontspanknop in en stop pas met het meetrekken als je zeker weet dat de sluiter weer dicht is gegaan.
Sommige onderwerpen kunnen zowel scherp als onscherp zijn. Denk bijvoorbeeld aan een vliegende vogel waarbij het lijf en kop scherp zijn en de vleugels onscherp of een fiets/motor/auto, waarbij het frame er scherp op staat en de wielen onscherp. Bij het pannen is een juiste positie heel belangrijk. Je onderwerp wat scherp in de foto moet komen, moet gedurende de hele opname op gelijke afstand van je blijven. Nogmaals, pannen doe je in een vloeiende beweging.
3. Het diafragma en de iso-waardeGebruik een diafragma die zorgt voor een juiste scherptediepte. Mijn ervaring is dat een diafragmawaarde kleiner dan f/2.8 tot een te kleine scherptediepte leidt omdat het onderwerp beweegt en een diafragma van f/2.8 je weinig speelruimte geeft. Een voor jou juiste waarde heeft een relatie met de afstand tot je onderwerp en de grootte van je onderwerp. Experimenteer met het vinden van de juiste diafragma. Let wel op dat een klein diafragma (grotere f-waarde) zorgt voor meer scherptediepte (waardoor je onderwerp minder makkelijk los komt uit zijn omgeving), maar dat je door die grotere f-waarde ook terug gaat vallen op een langzamere sluitertijd, of je moet de iso-waarde verhogen...
De iso-waarde moet in ieder geval niet te hoog worden opgevoerd, omdat je anders last krijgt van ruis in je foto. Voor elke cameratype ligt deze grens ergens anders. Sommige camera’s hebben al last van ruis bij iso 800, anderen hebben de eerste sporen van ruis pas bij iso 25.600. Wat wel verstandig is, is om de ruisreductie niet in de camera te doen maar later op de PC. De reden: ruisreductie in de camera kost processingtijd en je kunt je processor van je camera beter aan andere dingen laten werken. Dit geldt ook voor verscherpen in de camera: niet doen, doe dit later op de PC.
Het spreekt voor zich dat een actiefoto in een sporthal gemaakt zal moeten worden met een hoge iso-waarde. Sporthallen zijn vaak slecht verlicht. Soms kan in een sporthal een flitser nog wel eens uitkomst bieden. Wees hier echter voorzichtig mee (zie ook verderop).
4. Het aantal AF punten, de autofocus stand en de meetmethodeDe meningen over het aantal AF-punten verschilt. Sommige fotografen werken graag met 1 AF punt, bij anderen werkt het beter met alle AF punten. Kijk bij jezelf wat het beste werkt. Voordeel van 1 AF punt is dat je weet waarop je scherpstelt en wat dus scherp in de foto gaat komen.
Tegenwoordig zijn de nieuwste camera's in staat om bewegende voorwerken te volgen. Deze techniek is nog volop in ontwikkeling. Bij de eerste modellen die deze optie hebben functioneert het nog niet perfect. Met name bij snel bewegende onderwerpen heeft de camera toch nog moeite om het onderwerp goed te blijven volgen. Deze optie, het zogenaamde focus tracking kwam rond 2008 als optie beschikbaar in sommige camera's (onderwerp beweegt en camera volgt het onderwerp) en zal met de jaren beter worden. In mijn huidige camera werkt deze optie al beter en kan ik focus tracking op 3 verschillende niveau's instellen. Bij hele snelle onderwerpen (vliegende vogel die onvoorspelbare bewegingen maakt) heeft de camera nog veel moeite. Een sporter daarentegen kan de camera goed volgen. Het resultaat: veel minder "missers".
Daarnaast gebruik ik zelf altijd de continue focus optie. Hierbij blijft de camera focussen op je onderwerp. Bij sommige camera’s kun je instellen hoe lang de camera dit focuspunt vasthoudt als het onderwerp of de fotograaf eventjes beweegt. Bij snel bewegende onderwerpen is het fijn als er een lichte vertraging zit in het opnieuw focussen. Een voorlangslopende medespeler leidt dan niet tot het opnieuw scherpstellen op deze medespeler.
De AF punten in het midden van het beeld zijn in staat om in moeilijke situaties beter en sneller scherp te stellen dan de AF punten aan de randen van het beeld. Raadpleeg hiervoor je manual.
De belichtingsmeetmethode. Vaak gebruik ik centrum gerichte meetmethode. De reden is dat het toch om het onderwerp draait en minder om de omgeving.
Het flitsen van sportfoto’s gebeurt niet zo vaak. De reden is dat de flits de sporters afleidt en soms is het zelfs verboden om flitsfoto’s te maken. Daar komt nog eens bij dat de afstand tot het onderwerp vaak te groot is voor een flitser.
5. Ervaring -> Anticipeer! + de laatste tipsDoor te anticiperen op een situatie die gaat komen, vergroot je aanmerkelijk je kans op een goede actiefoto. Anticiperen is niet alleen je camera in de richting hebben opgesteld, maar ook het alvast scherpstellen op de plek waar je verwacht dat de actie gaat komen. Je camera zal op "Het Moment" zodoende sneller hebben scherpgesteld dan wanneer je dit niet hebt gedaan, waardoor je eerder de eerste foto van die serie hebt gemaakt.
Sporten als atletiek en zwemmen zijn meestal voorspelbaarder dan sporten als rugby, handbal, hockey en voetbal. Als je wilt oefenen, kun je gewoon bij de amateurwedstrijden aanschuiven, zodat je de camera-instellingen, de fotogenieke momenten en de beste plekken leert kennen.
Het komt hier dus neer op een juiste voorbereiding, waaronder dus ook het innemen van een juiste positie. Als je niet weet wat een goede positie is: zoek voorafgaand op het evenement naar foto's van professioals en probeer vast te stellen vanaf welke positie deze foto is genomen. Als je op locatie bent, kijk gewoon door je zoeker en loop rond of kijk waar andere fotografen (die mooie foto's maken) zich ophouden. Het aantal goede plekken is beperkt... Let maar eens op waar de beroepsfotografen zich ophouden bij sportwedstrijden.
Uiteraard hoef je je niet te beperken tot de standaard shots. Je kunt ook besluiten om de sport op een andere manier vast te leggen.
Zorg er altijd voor dat je voldoende ruimte hebt op je geheugenkaart (zorg voor reserve geheugenkaarten en wissel op tijd) en dan..... knallen! Actiemomenten komen maar 1 keer voor, er is geen actiemoment hetzelfde. Stel jezelf dan ook niet de vraag of je wel of niet moet afdrukken, je moet het gewoon doen. Neem dan niet 1 foto per actie, maar meerdere.
Druk niet (als de camera het toelaat) de ontspanknop 6 seconden lang in, maar neem liever 3 periodes van 2 seconden. In de tussenliggende tijd kan de camera de beelden in het interne geheugen ook nog eens verplaatsen naar de geheugenkaart. Een volle accu is zeer zeker nodig.
Let op de compositie, zorg voor ruimte op de plek waar de beweging naar toe gaat, maar kader niet te krap. In de nabewerking kun je het onderwerp nog altijd goed in de compositie zetten. Zorg er ook voor dat de gezichten er goed op staan. Gelaatsuitdrukkingen kunnen een foto maken!
6. Tot slotOp het eind van de dag actiefotografie zul je zien dat veel foto's mislukt zijn, maar dat er tussen al die mislukte foto's ook hele mooie platen hebt geschoten. Succes!
.....en laat je mooiste actiefoto's hier eens zien
Update:
- deels herschreven (logischer van opbouw)
- deel over focus tracking iets aangepast
.gif "Moderator")
vandaar een serie foto's geplaatst om zo wat adviezen en tips te krijgen.....( topic ....niet wat ik verwacht had ) Kreeg via Frans jou link te zien dus deze ff goed doorgelezen....... ga er de volgende keer zeker meer aan de slag zal de foto's dan ook op het forum plaatsen.....