Zoekwoorden: opvallend licht, gereflecteerd licht, matrixmeting, meervlaksmeting, centrumgerichte meting, spotmeting, middengrijswaarde, histogram, belichtingscompensatie, ETTR.
Zonder licht zien we niks en is het maken van een foto niet mogelijk. Het licht verandert daarbij over de dag continue. Het juist meten van de hoeveelheid licht voor een correct belichte opname is dan ook erg belangrijk. Deze keer gaan we ons verdiepen in lichtmeting. Hoe doen we het? We kijken naar de wijze waarop je met de camera het licht kan meten, naar de twee verschillende vormen van lichtmeting, we gaan kijken waar lichtmeting fout kan gaan en hoe we het histogram bij de analyse kunnen gebruiken.
Om een goed belichte opname te maken moet er precies de juiste hoeveelheid licht op de sensor van je camera vallen. De hoeveelheid licht die je camera binnenkomt kun je regelen door je sluitertijd, diafragma en ISO-waarde in te stellen. Om deze variabelen te kunnen instellen, moet je eerst weten hoeveel licht er is. Hier komt het lichtmeten om de hoek kijken.
Er zijn twee manieren om licht te meten:
a) lichtmeting op basis van reflecterend licht.
b) lichtmeting op basis van opvallend licht
De meeste fotografen meten het aanwezige licht door gebruik te maken van de ingebouwde lichtmeter in de camera. Deze lichtmeting maakt gebruik van het gereflecteerde licht. De meeste camera’s kunnen het aanwezige licht op verschillende manieren meten. De drie meeste voorkomende zijn:
a) lichtmeting waarbij het hele beeld in ogenschouw wordt genomen
b) lichtmeting met nadruk op het midden
c) een spotmeting.
Indien het hele beeld in de meting wordt betrokken, worden verschillende delen in het beeld gemeten. Daarnaast worden andere meetgegevens zoals het scherpstelpunt, de scherptediepte en de kleuren in het beeld gebruikt om tot een lichtmeting te komen. Bij de meeste camera’s is dit de meest geavanceerde meting.
Bij een lichtmeting met nadruk op het midden wordt het hele beeld in de meting betrokken, maar geldt het middelste gedeelte van het beeld als het belangrijkste gedeelte voor het meten van de belichting.
Bij spotmeting dan wordt alleen het middelste gedeelte van je beeld gemeten. Door van deze methode gebruik te maken kun je heel nauwkeurig het licht in een specifiek gebied meten. Alles buiten de meetcirkel wordt niet meegenomen in de lichtberekening. Dit kan handig zijn wanneer je onderwerp bijvoorbeeld voor een erg donkere of juist erg licht achtergrond staat. Door alleen op je onderwerp te meten weet je zeker dat deze goed belicht is in je foto.
Mogelijk biedt je camera nog alternatieve meetmethoden. De 3D Matrix meting van Nikon maakt bijvoorbeeld, naast alle meetgegevens zoals afstand, contrast en helderheid ook gebruik van een database met zo’n 30.000 veel voorkomende fotografische scènes om tot een juiste belichting te komen.
De hoeveelheid gereflecteerd licht die je camera meet is hierbij erg afhankelijk van het materiaal en de kleur van je onderwerp. Een zwart kledingstuk reflecteert tenslotte een stuk minder van het opvallende licht dan een vel wit papier.
Omdat de camera niet kan weten wat zich in het beeld bevindt gaat de camera uit van een gemiddelde. Dit gemiddelde is vastgesteld in een standaard op middengrijs. Stel dat middengrijs is gedefinieerd als 12% grijs, dan betekent dit dat de hoeveelheid gereflecteerd licht van het onderwerp dus 12% van het opvallende licht is (anders gezegd: het onderwerp absorbeert dus 88% van het licht en dit betekent hoogstwaarschijnlijk dat de kleur middengrijs veel donkerder is dan jullie in eerste instantie zullen denken).
Wanneer je dus een alledaagse scene fotografeert zal de “middengrijs” opvallend vaak op gaan. Er kunnen echter problemen ontstaan wanneer je foto geen gemiddeld plaatje meer is. Denk bijvoorbeeld aan een foto waarbij er veel sneeuw in de foto zit of aan een foto die een overvloed heeft aan zwarte tinten, bijvoorbeeld het bekende voorbeeld van de zwarte kraai op een enorme stapel houtskool.
De camera gaat in de lichtmeting nog steeds uit van middengrijs, maar in werkelijkheid bevat een sneeuwopname veel minder grijs waardoor je een onderbelichte en dus een grauwe foto krijgt. De foto van de zwarte kraai zal juist te licht worden weergegeven. Zowel de kraai als de stapel houtskool zullen meer grijs dan zwart zijn.
Als je als fotograaf ziet dat het beeld sterk afwijkt van een gemiddelde alledaagse scene, dan zul je dus de camera moeten vertellen dat hij de opname moet compenseren. Dit kan door de belichting te “plussen” of te “minnen”. De camera past de belichting aan door meer of minder licht toe te laten dan de camera zelf gemeten heeft.
De tweede mogelijkheid van lichtmeting is het meten van het opvallend licht. In plaats van het licht te meten dat van je onderwerp af komt meet je het licht dat op je onderwerp valt. Deze methode geeft een beter resultaat omdat het hierbij niet uit maakt wat de reflectie van het materiaal is. Deze methode wordt vaak toegepast in de studio. De reden? Het licht in een studio wordt geleverd door studiolampen en deze heb je volledig onder controle. Iets wat we van het licht afkomstig van de zon niet kunnen zeggen.
Je kunt op twee manieren het opvallend licht meten. Door gebruik te maken van een externe lichtmeter of de lichtmeter in je camera in combinatie met een grijskaart. Een grijskaart is een kaart die een gekalibreerde grijze tint heeft. Houd de grijskaart dicht bij je onderwerp en zorg ervoor dat het licht hier goed op valt. Voer een spotmeting met je camera vervolgens uit op deze kaart. Hoewel je feitelijk het reflecterende licht meet komt dit door gebruik van een grijskaart overeen met het meten van opvallend licht. Let op! Het scheelt veel of je de kaart recht, scheef, krom, etc. houdt. Deze methode is dan ook niet zo goed als de lichtmeter.
Bij de meeste camera’s kun je een lichtmeting starten door de ontspanknop half in te drukken. Je kunt dan de meetwaarden aflezen in de beeldzoeker of op het scherm.
Het punt waarop je de camera richt, is van grote invloed op de lichtmeting. Een onderwerp is nooit volkomen egaal belicht. Let dus goed op waar je de camera op richt om tot een goede lichtmeting te komen.
Op basis van een juiste lichtmeting kun je vervolgens je eigen creatieve draai geven aan de foto. Je kunt er bijvoorbeeld voor zorgen dat de silhouet ook een echt silhouet is. Als je altijd op de lichtmeting van de camera vertrouwt en nooit een aanpassing doorvoert op de belichting, dan zul je altijd met gemiddeld belichte foto’s thuiskomen. Dat is op zich niet erg of fout, maar de kans op saaie of verkeerd belichte foto’s wordt er wel groter door.
Belichtingsmeters meten het licht dat op een scene valt of het licht dat door een scene weerkaatst wordt. De meting moet vervolgens worden omgezet in een belichtingswaarde. De belichtingswaarde bestaat uit een combinatie van ISO, diafragma en sluitertijd.
Belichtingsmeters worden geijkt om bij een bepaalde hoeveelheid gemeten licht één belichtingswaarde te geven. De fabrikant maakt daarvoor een aanname over het percentage opvallend licht dat door een scene weerkaatst wordt. Sekonic een fabrikant van losse belichtingsmeters, Canon en Nikon gaan er van uit dat ongeveer 12% van het opvallende licht weerkaatst wordt.
Als je het opvallende licht meet (met de meter vlak voor de scene / je onderwerp en met het witte bolletje gericht naar de camera) dan wordt daar een belichtingswaarde bij berekend die uitgaat van die 12% weerkaatsing van het licht door het onderwerp.
Het zone-systeem van Ansel Adams
Het zone-systeem, bedacht door Ansel Adams, is een systematische methode om foto’s precies zo te krijgen als de maker voor ogen had. Het zonesysteem verdeelt het beeld in maximaal 10 zones: van detailloos donker oplopend naar detailloos licht. Op basis van de zones en met het dynamisch bereik van de afdruk in het achterhoofd wordt de juiste belichting voor de foto bepaald.
Met het beschikbaar komen van digitale camera's is een deel van de ideeën achter het zonesysteem min of meer overbodig geworden omdat achteraf via geschikte software veel kan worden aangepast. Een aantal van de uitgangspunten is echter nog steeds zeer bruikbaar. Zo kan bijvoorbeeld gebruik van een spotmeter nog steeds inzicht geven in de helderheid van de lichtste en de donkerste partijen.
Wanneer de contrastomvang groter is dan de camera kan registreren, kan op basis van de metingen bepaald worden bij welke belichting de belangrijkste beeldpartijen nog goed worden weergegeven en welke geen zichtbare detailinformatie meer zullen bevatten. Er is daarbij een verschil tussen het gebruik van klassieke film en een digitale vastlegging. Bij digitale opnames gaat het er vooral om voldoende detail in de lichtste partijen te behouden, omdat later detailinformatie die bij de opname werd gemist niet meer kan worden aangebracht.
Het veiligstellen dat de lichtste partijen nog details zullen bevatten wordt in de praktijk vaak nagestreefd door te kijken naar het histogram. Dat is echter niet volledig betrouwbaar, omdat het histogram is gebaseerd op een door de camera gegenereerd JPEG-bestand en niet op de in het RAW-bestand opgeslagen informatie. Aangezien bij het aanmaken van het JPEG-bestand altijd informatie verloren gaat en bovendien vaak niet volledig inzichtelijk is hoe dat gebeurt, is het histogram van een JPEG-bestand niet een volledig correcte weergave van de in het RAW-bestand aanwezige informatie.
Het histogram is een handig hulpmiddel om te beoordelen of je foto juist is belicht. Het histgram is een grafiek op je LCD scherm die je laat zien hoe de lichttonen van de foto zijn verdeeld. De grafiek is verdeeld over 5 stops licht, van -2 tot 0 en van 0 tot +2, net zoals je op de lichtmeter van je camera ziet. De 5 stops komt overeen met het dynamisch bereik van de sensor (hoewel er meestal nog een stop links en rechts te halen valt als je in RAW formaat fotografeert).
Hoe vaker een bepaalde waarde in de foto voor komt hoe hoger de grafiek voor die lichttoon wordt. De donkere tonen staan aan de linkerkant, de lichte tonen aan de rechterkant in de grafiek. In beide uiterste waarden is er geen detail meer te zien als delen van de foto daar in vallen, dat zie je bijvoorbeeld als zwarte schaduwen of een volledig witte lucht.
Als de foto juist is belicht past de hele grafiek binnen de randen. De grafiek zelf hoeft niet gelijkmatig verdeeld te zijn, maar de grafiek moet zijn gestopt voor hij links of rechts over de rand valt (het maakt niet uit als hij boven het beeld uit loopt). Past de grafiek niet binnen de randen, dan heb je te maken met onderbelichting (de grafiek loopt links over de rand) of overbelichting (de grafiek loopt rechts over de rand) en moet je mogelijk de belichting aanpassen om een goed resultaat te krijgen.
Een histogram dicteert niet of een foto al dan niet goed is. Het is een hulpmiddel om zaken in te kunnen schatten, maar uiteindelijk gaat het om wat je met een foto wil vertellen, en hoe je dat het beste kunt vertellen.
Als je meer wilt weten over het Histogram, dan vind je dat bijvoorbeeld in
dit artikel.
Oke, dan komen we nu bij de vraag hoe je de belichting van de opname kunt compenseren. Alle moderne camera's hebben een voor het compenseren een belichtingscompensatiefunctie. Die functie kun je vinden onder een knopje met een +/- symbool. Voor extra licht in je foto doe je +, voor minder licht in je foto doe je dus -. De belichtingcompensatie kun je bij sommige camera’s in het instelmenu instellen in stapjes van 1/2 of in stapjes van 1/3.
We hebben eerder al gezien dat bij veel wit in je foto, de foto te grijs zal worden. Door de foto langer te belichten (belichtingcompensatie: +) zal de sneeuw weer wit kleuren. Zo krijg je de grijze kraai op de stapel houtskool krijg je mooi zwart door de foto minder lang te belichten (belichtingcompensatie: -).
Hieronder zie je
enkele voorbeelden waarop de belichting aangepast moet worden.
• Sneeuwlandschap in helder zonlicht: +1/3
• Sneeuwlandschap bij bewolkt weer: +2/3 tot +1
• Willekeurig wit onderwerp dat het kader vult: +2/3
• Bewolkt weer, landschap zonder hemel: +1/3 tot +2/3
• Donker voorwerp dat het kader vult: -2/3
• Zonondergang of zonsopkomst voor een meer dramatisch effect: -1/3 tot -2/3 (om de zonsondergang of zonsopkomst nog mooier te doen lijken, kun je ook spelen met de witbalans. Zie hiervoor het andere artikel).
Deze voorbeelden dienen enkel als leidraad gebruikt te worden. Bij twijfel doe je er goed aan meerdere foto`s te nemen met verschillende compensatiewaarde`s. De meeste camera’s beschikken hiervoor zelfs over een bepaalde functie: bracketing.
Let op!: De functies “belichtingscompensatie” en “bracketing” worden door de meeste fotografen niet zo vaak gebruikt. Als ze de functie een keer gebruiken, willen ze de functie na het maken van de foto(‘s) nog wel eens vergeten om terug te zetten.
Door hetzelfde plaatje met een andere belichting te maken kun je zien dat het histogram naar links of rechts zal “opschuiven”. Hij zal bij dit opschuiven niet exact dezelfde vorm houden omdat het licht continue verandert.
De vraag die tot slot voorligt, is of het verstandig is om het histogram uit de zijkanten weg te houden? Als de grafiek eerder eindigt, loop je immers geen kans op zwarten zonder doortekenening en/of witten zonder doortekening in je foto. En dat willen we toch? Om de vraag te beantwoorden en niet te diep de techniek in te duiken, kan worden gesteld dat het verstandig is om de grafiek volledig binnen de linkerkant en rechterkant te houden en liever de foto ietsje lichter te schieten en deze in de nabewerking weer terug te brengen tot de juiste belichting, dan de foto onder te belichten en deze in de nabewerking lichter te moeten maken.
In het eerste geval zal de foto ietsje te licht worden. Niet alleen in de witte delen, maar over de gehele foto en dus ook in de zwarte delen. Door de foto in de nabewerking vervolgens wat donkerder te maken (te corrigeren naar de juiste belichting) zal het zwart mooi donker zwart worden en zul je zien dat er in de witte delen vaak nog voldoende detail aanwezig is. In het tweede geval zal de foto iets te donker uit de camera komen. Het in de nabewerking lichter maken van de foto zal leiden tot het zichtbaar maken van ruis in de donkere delen.
Tot slot: Een camera kan minder contrastverschil zien dan het menselijk oog (oftewel: het dynamisch bereik is kleiner). In situaties waarbij er een groot contrastverschil is, ga je detail verliezen en zul je als fotograaf moeten kiezen. In veel gevallen schat de camera de belichting juist in, maar soms is het nodig om de camera bij te sturen, je moet dan juist meer of minder licht op de sensor laten vallen dan de camera voorstelt om een correcte belichting te krijgen. Nu je dit artikel hebt gelezen, ben je in staat om die situaties te herkennen en de juiste correcties door te voeren.
______________
Update: link naar het artikel over het histogram toegevoegd
