Zoekwoorden: witbalans, WB, grijskaart, kleurtemperatuur
Heb je dat ook wel eens gehad, dat er een vreemde kleurzweem over je foto hangt? Een grote kans dat de witbalans niet goed is ingesteld.
Licht
De meest gebruikte natuurlijke lichtbron is de zon. Gewoon zonlicht is wit licht, wat eigenlijk alleen maar wil zeggen dat het alle kleuren uit het kleurspectrum bevat. Dit wordt bijvoorbeeld zichtbaar wanneer zonlicht door een regenbui gebroken wordt en uiteenvalt in een prachtige regenboog.
Kunstlichtbronnen, zoals gloeilampen, tl-licht of een flitser, bevatten niet dat volledige spectrum. Ze hebben om die reden een specifieke kleur. Gloeilampen produceren vooral licht in het rode en gele deel van het spectrum. Ook kaarslicht, het licht van een brandend haardvuur, of zelfs zonlicht dat gefilterd wordt door wolken, mist een deel van het spectrum. En in de schaduw is zonlicht niet meer zuiver wit, maar heeft het een blauwige tint. Het licht van een TL-lamp heeft een groene kleur. Technisch gesproken heeft elke lichtbron een eigen kleurtemperatuur. Deze kleurtemperartuur wordt uitgedrukt in Kelvin.
De Kelvin is de eenheid van thermodynamische temperatuur, een van de zeven basiseenheden van het SI-stelsel. De schaal is genoemd naar de fysicus William Thomson, die later in de adelstand werd verheven als Lord Kelvin.
Dit artikel gaat over de witbalans. Een optie die op je camera zit, maar wat is eigenlijk de witbalans, hoe stel je de witbalans in en kunnen we er de witbalans op de een of andere manier nog creatief inzetten?
Wat is witbalans?
Met de optie witbalans bepaal jij hoe de kleuren in je foto uitkomen. Met de witbalans bepaal je of de foto koel (blauw) of juist warm (oranje) of de normale kleurtonen heeft. Een ding is zeker: de witbalans goed instellen beschermt je tegen een vervelende kleurzweem die de foto een onnatuurlijke uitstraling
kan geven. Je kunt de witbalans ook artistiek gebruiken. Je stelt dan de witbalans bewust verkeerd in, maar dan moet je wel begrijpen hoe de witbalans werkt. Ik kom hier later op terug.
Simpel gezegd komt het er op neer dat de kleur van het licht varieert van zeer koel licht tot zeer warm licht. Wij, als mensen, zijn hier zelf wat ongevoelig voor geworden, want onze hersenen compenseren dit vanzelf zodat we natuurlijke kleuren zien, onze camera heeft echter wat bijsturing nodig. Dit bijsturen gebeurt via de witbalans.
Het hele idee achter de witbalans is het reproduceren van de kleuren zoals het onderwerp die in werkelijkheid ook heeft.
De witbalans op je camera
Elke modern digitale camera geeft je de mogelijkheid om de witbalans handmatig aan te passen. De automatische witbalans (AWB) is vaak goed geschikt voor normale daglicht situaties, maar in de meeste andere gevallen is het meer een computergestuurde gok wat de juiste witbalans is. Het meest voorkomende voorbeeld waarbij het fout gaat, is wanneer je binnenshuis fotografeert bij lamplicht.
Bij de meeste camera's zul je de volgende opties aantreffen om de juiste witbalans in te stellen:
Auto (auto) WBPrima als je niet weet wat je met deze instellingen aan moet.
Daglicht (daylight)Deze instelling kan het best aardig doen overdag, maar niet perfect. Toch is deze stand goed om overdag te gebruiken.
Schaduw (Shade)Schaduw maakt de foto's een beetje koel, daarom kunt je dan beter deze instelling gebruiken.
Bewolkt (Cloudy)Zelfde verhaal als bij schaduw, spreekt voor zich wanneer je dit kunt gebruiken.
Kunstlicht (Tungsten)Deze instelling kan gebruikt worden bij gloeilamplicht die je binnenshuis vaak tegenkomt.
Fluorescerend (Fluorescent)Deze instelling is bedoeld om te gebruiken bij TL-licht wat je tegenkomt in kantoren en ziekenhuizen bijvoorbeeld.
Flits (Flash)Deze instelling compenseert het ietwat koele licht wat uit de flitser komt.
Custom (Custom)Deze instelling kun je gebruiken wanneer je zelf de juiste witbalans of kleurtemperatuur bepaalt, bijvoorbeeld met behulp van een grijskaart.
Kelvin (Colour Kelvin)Deze instelling kun je gebruiken wanneer je zelf de juiste witbalans of kleurtemperatuur bepaalt.
Velen geven echter de voorkeur aan de automatische stand. Dit is lekker makkelijk. De AWB stand voldoet in een groot aantal gevallen. Daarnaast wil men nog wel eens vergeten om de witbalans weer in een andere stand te zetten en kleurzwemen zijn dan het resultaat. Al deze verschillende standen doen niet meer of minder dan je camera aangeven hoeveel kleurcorrectie er moet plaatsvinden in de foto die gemaakt gaat worden.
Hoe vind de kleurcorrectie plaats? Als er bijvoorbeeld een “overschot” aan oranje licht in het beeld zit (bijvoorbeeld omdat je een gloeilamp in het beeld hebt zitten), dan compenseert de camera in de Kunstlicht (Tungsten)-instelling de oranje kleur.
Wat in feite gebeurt is dat de complementaire kleuren worden versterkt; de complementaire kleuren van oranje krijgen dan meer prioriteit. De complementaire kleur van oranje (warm) is blauw (koud).
Het gebruik van de grijskaart en de witkaart
Wat is een grijskaart? Een grijskaart is een kartonnen kaartje met een middengrijze kleur grijs. Nu zijn er allerlei middenkleuren grijs, hoor ik je denken, maar dat is ook zo. De grijskaart heeft echter een middenkleur grijs die overeenkomt met 18% grijs. De vraag is nu: waarom 18% middengrijs?
Via analyse van de kleuren van een foto heeft men bepaald dat als je alle kleuren van de foto op een grote hoop veegt en daarvan de lichtreflectie bekijkt, dat deze lichtreflectie overeenkomt met de lichtreflectie die een 18% grijs onderwerp reflecteert.
Je kunt ook de witbalans instellen met een witkaart. Onder een witkaart versta ik niet niet een wit velletje A4 die je 's-ochtends uit je printer hebt meegenomen, maar een fotografische en dus gecallibreerde witkaart. Deze witkaart is minder wit dan een velletje wit papier. Op locatie fotografeer je die witkaart een keer mee, flink groot in beeld. Vervolgens maak je de foto nogmaals, dan zonder witkaart uiteraard. En onder precies dezelfde lichtomstandigheden. In de software (Photoshop, Lightroom) is het nu een klein kunstje om in het programma de witkaart aan te wijzen als het precieze wit. De zo verkregen instelling voor de witbalans kun je eenvoudig toepassen op de foto’s zonder witkaart in beeld. Die geven nu gegarandeerd de juiste kleuren weer: van wit, maar ook van alle andere!
De witkaart bewijst ALLEEN zijn nut bij de witbalans, de grijskaart is te gebruiken bij belichting en witbalans.
Ook bestaat er een duurdere oplossing: het instellen door middel van een color balance lens. De CBL is een doorontwikkeling van de grijskaart en maakt het mogelijk het volledige kleurenspectrum te meten in plaats van 1 vaste grijswaarde.
Kleurtemperatuur
Dit is een mogelijkheid voor de professionele fotograaf die gebruik maakt van een (dure) kleurtemperatuurmeter onder studiocondities. De bedoeling is dat je de kleurtemperatuur handmatig instelt. Deze waarde wordt aangeduid in graden Kelvin, vernoemd naar de man die deze schaal heeft bedacht. Bijvoorbeeld:
9500K = heldere blauwe hemel
6500K = wit
6000K = middagzon
5600K = standaard daglicht
5000K = fototoestel flitser
3500K = een uur na zonsopkomst
3200K = Halogeenlamp
2000K = Zonsopkomst en zonsondergang
1200K = Kaarslicht
De kleurtemperatuur zegt iets over de kleur van de lichtbron. Het begrip kleurtemperatuur komt van het verschijnsel dat veel materialen gaan gloeien bij stijgende temperaturen. Dus hoe lager de kleurtemperatuur, hoe roder het licht is en hoe hoger de kleurtemperatuur, hoe blauwer het licht is (vergelijk dit met de kleuren van een vlam).
Welke setting is voor mij de beste?
Welke methode het beste is om te gebruiken hangt af van je eigen voorkeur. Er zijn in principe vijf opties:
a) Gewoon altijd op de stand Auto. Prima wanneer je nog bezig bent de belichting onder de knie te krijgen. Ook goed wanneer je RAW fotografeert en later de witbalans aanpast. Maar let op! In de Auto-stand kan het wel eens verkeerd gaan.
b) De verschillende voorinstellingen wisselend gebruiken, naar gelang de situatie is. In elk geval een stap in de goede richting, al zal de score zelden 100 procent correct zijn.
c) De Custom stand gebruiken. Dit is de populairste methode onder professionele fotografen, maar het vergt even tijd om dit proces onder de knie te krijgen èn je moet altijd met een grijskaart op pad.
d) Een lichttemperatuurmeter gebruiken. Dit is meest accurate methode, maar ook zeer kostbaar, dus voor de meesten onder ons niet echt een optie. Als je echter een shoot hebt waarbij je geen fouten mag / wil maken met de kleuren, dan resteert je niks anders dan dit te doen. Denk bijvoorbeeld aan een modeshow waar de nieuwe collectie met de kleuren van het seizoen worden getoond.
Je kunt dus met de witbalans in de auto-stand ook gewoon in RAW fotograferen en de correctie later op de computer doen. Het ruwe beeld (RAW) bevat nog alle beeldinformatie, waardoor diverse zaken achteraf aangepast kunnen worden waaronder dus ook de witbalans. Het is dan wel goed om een neutrale kleur als referentie te hebben bijvoorbeeld van een grijskaart die je onder dezelfde lichtomstandigheden (mee) fotografeert. Heb je die referentie niet, dan blijft het ook achteraf een kwestie van smaak…
Kan er dan echt niks meer mis gaan?
Helaas is de wereld om ons heen niet zo ongecompliceerd als hierboven is vastgesteld. Maar niet getreurd, het verschil tussen de fotograaf en de camera is dat de fotograaf weet wat er gefotografeerd gaat worden en de camera weet dit niet. De fotograaf kan met die extra kennis nog op tijd zijn camera zo instellen. De camera moet het doen met de instellingen die gebaseerd zijn op de ervaringen van de professionals, maar dit worden altijd “gemiddelden” en zijn niet 100% identiek aan jouw situatie.
Zo zijn er nog altijd situaties te bedenken waarbij de camera toch in de fout kan gaan. Om enkele voorbeelden te noemen:
A) Het licht om ons heen verandert continue. De nacht gaat over in de dag en de dag gaat weer over in de nacht. Als je op een dag 1x de lichttemperatuur meet, dan is de kans groot dat je er al 1 uur later naast zit en na 4 uur er zeker naast zult zitten. Sterker nog, als er na jouw lichttemperatuurmeting een flinke wolkenpartij tussen de zon en jou gaat zitten, zit je er dan al naast. Wat doe je dan, pas je de lichtbalans aan?
B) Een TL-lamp straalt licht van een andere lichttemperatuur uit dan een romantisch kaarslichtje. Als je de camera moet corrigeren, hoe ga de camera dit dan doen? Er moeten keuzes worden gemaakt! Wat doe je? Wat wil je benadrukken?
C) Je maakt tijdens een verjaardagsfeestje een foto. Er zijn gloeilampen in de huiskamer, kaarslicht op de tafel, het TL-licht van de inbouwkeuken komt de woonkamer binnen en voor het fotograferen van je portret maak je gebruik van je flitser. Wie herkent deze situatie niet? Als je later naar je foto kijkt, dan kun je de verschillende kleurzwemen van de verschillende lichtbronnen eenvoudig in je foto ontdekken. Dit terwijl je eigen ogen die verschillende lichtkleuren helemaal niet hadden waargenomen....
D) Wie kent het blauwe uurtje niet? Het “uurtje” na zonsondergang, waarbij de lucht helemaal blauw kleurt? Een situatie waarvoor je de camera nu eens even
niet wilt corrigeren. Wil je dit overdrijven, vertel de camera via de witbalans dan dat er teveel oranje in het beeld zit. De camera zal het blauw extra prioriteit gaan geven… en het resultaat is een nog mooier blauw uurtje...
Je zult je als fotograaf dan ook je altijd bewust moeten zijn van de verandering in lichttemperatuur en daar moet (of kun) je vervolgens op inspelen. Hoe bijvoorbeeld? Stel je maakt binnenshuis een foto en er branden gloeilampen. We weten inmiddels dat gloeilampen geel licht uitstralen. Als je een portretfoto maakt dan heb je dus te maken met geel licht van de gloeilampen en wit licht van je flitser. Je kunt dit oplossen door bijvoorbeeld een geel filter voor je flitser te plaatsen, waardoor het licht van zowel de gloeilamp als van je flitser een geel kleurtje heeft. Door vervolgens de witbalans van je camera op gloeilamp te zetten, wordt de gele kleurzweem gecorrigeerd.
Een onbewuste kleurzweem hoeft de foto niet in 1 keer te verpesten, sterker nog…. soms komt het de foto zelfs ten goede, denk maar weer aan het blauwe uurtje of de zonsondergang! Je kunt mooie kleureffecten bereiken door de kleurbalans bewust verkeerd te zetten. Denk niet alleen aan de vervreemdende effecten die je hiermee kunt bereiken, maar ook de gevallen bladeren in de herfst om ze net dat warme zonlicht mee te geven. Wil je bijvoorbeeld van je vakantie terugkomen met een schitterende zonsondergang, selecteer dan niet de Auto Witbalans, maar bijvoorbeeld een van de koelere witbalans opties. De camera zal denken dat het een teveel aan blauw moet compenseren en er meer geel-oranje door de foto doen. Het resultaat is een zonsondergang zoals jij hem beleefd hebt!
Ben je bij het opnemen van de foto vergeten om te spelen met de witbalans, dan heb je altijd nog een herkansing in Photoshop als je in RAW hebt gefotografeerd. Pas in de verwerking van de bestanden de witbalans aan. In de RAW-module van Photoshop en Photoshop Elements kun je de witbalans bijvoorbeeld naar Daglicht aanpassen maar je kunt de witbalans ook via de schuifjes Temperatuur en Kleur aanpassen. Door met deze schuifjes te spelen kun je ontzettend leuke resultaten bereiken waardoor die wat tegenvallende zonsondergang of zonsopgang spectaculair fraai wordt.
------
Update: Tekst over witkaart en grijskaart aangepast n.a.v. opmerkingen van Frans hierover. Tevens enkele typefouten verwijderd.
Bestaat er toch een markt voor die pluisjes die ik altijd weggooi... 
